به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، از زمان جنگ ویتنام و به بعد، بالگردهای حمل و نقل و تهاجمی از عناصر جدا نشدنی در صحنه نبردها هستند و در نتیجه نیروی مقابل نیز باید برای انهدام آنها راه حلی در آستین داشته باشد.

برای مقابله با بالگردها قدیمی ترین سامانه ها، سلاح های توپخانه ای بودند که همواره تأثیر داشتند اما در محدوده برد خود. با افزایش برد تسلیحات بالگردها و استفاده از موشک های ضد زره، تسلیحات توپخانه ای کم اثر شده و به جای آن موشک های سطح به هوای کوتاه برد وارد عرصه شدند که از انواع دوش پرتاب تا نمونه های بزرگتر علیه بالگردها در فضای رزم وارد خدمت شدند.

در این گزارش به معرفی تسلیحاتی که قابلیت مقابله با بالگردها را دارند، پرداخته و مطالب ارائه شده بر اساس اطلاعات اندک منتشر شده است.

پیش از این به انواع سامانه های توپخانه ای کشور در سلسله گزارش های مشرق از توان پدافند هوایی ایران که در انتهای مطلب حاضر لینک آنها ارائه می شود، پرداخته ایم که در اینجا تنها به گستردگی این سلاح ها از کالیبر 12.7 میلیمتر و برد کمتر از 1500 متر تا کالیبر 100 میلیمتر و برد بیش از 10 کیلومتر اشاره می کنیم.

در زمینه سامانه های موشکی نیز انواع سامانه های دوش پرتاب سهند، میثاق 1و 2(در قالب پرتابگرهای انفرادی و نمونه دوتایی رو خودرو) هم اکنون عملیاتی بوده و در کنار موشک های راپییر، اف-ام-80 و تور ام-1سلاح های مهلکی برای انهدام بالگردها هستند. اما همیشه نیاز به شلیک چنین موشک هایی بخصوص دو نمونه آخر نیست و می توان با استفاده از تسلیحات ارزانتر به توانایی مطمئنی برای درگیری با بالگردهای دشمن رسید.

در کنار کاربرد گسترده دوش پرتاب ها علیه بالگردها که توانایی آنها در جنگ های اخیر به خوبی اثبات شده است. دو نمونه سلاح که به طور ویژه برای مقابله با بالگردها ساخته شده اند تاکنون معرفی شده هر چند که جزئیاتی چندانی از آنها منتشر نگردیده است. این سلاح ها سامانه 8 لوله ای رعد که در رزمایش پیامبر اعظم-2 معرفی شد و موشک ضد بالگرد قائم هستند.

سامانه رعد که فقط پرتابگر آن نمایش داده شده از دو مجموعه پرتابگر چهار لوله ای تشکیل شده که ظاهر به صورت کششی حمل می شود. این سامانه در زمان معرفی خود برد مفید مقابله با بالگردهای دشمن را به دو برابر افزایش داد و قابلیت شلیک همزمان چهار موشک به سمت بالگرد را دارد(البته منظور خروج چهار موشک با هم از پرتابگر نیست).

ظاهر پرتابگر رعد، بسیار شبیه به راکت اندازهای موجود در کشور بوده و از اینرو احتمالاتی همچون استفاده از نمونه بهسازی شده با قابلیت هدایت از راکت های موجود در مورد سلاح مورد استفاده در آن مطرح شده.

 

با این حساب و با توجه به سخنان فرماندهان نیروهای مسلح در مورد کارایی این سلاح مبنی بر بوجود آمدن توانمندی درگیری با بالگردهای دشمن (بخصوص بالگرد آپاچی و کبری با موشک هلفایر و راکت های هایدرا70) خارج از برد راکت و موشک های آنها و اینکه این سلاح برد درگیری را به دو برابر توانایی سلاح های موجود پیش از خود افزایش داده به طور منطقی برد این سامانه بیش از 8 تا 10 کیلومتر یعنی بیش از برد مؤثر موشک های دشمن قابل تخمین زدن است.

هر چند که گزارش ها نشان می دهد در جنگ های اخیر بالگردهای دشمن اغلب در بردهای کمتر از 6 کیلومتر به پشتیبانی از واحدهای زمینی خودی مشغول بوده اند و فواصل دورتر را به هواپیماهای پشتیبانی نزدیک زمینی نظیر A-10 سپرده اند.

هر چند از وضعیت عملیاتی این سلاح اطلاعی در دست نیست اما توانایی درگیری همزمان با چند هدف، سرعت قابل توجه شلیک و سرعت بالای خود موشک و قابلیت خوب نقل و انتقال توانایی هایی است که به افزایش قابل توجه قدرت دفاع هوایی نزدیک برای نیروهای زمینی می انجامد.

موشک قائم

موشک ضد بالگرد قائم دیگر سلاح ویژه ضد بالگرد است. این سلاح آنطور که از ظاهر آن برمی آید بر اساس موشک های ضد زره توفان که خود برگرفته از موشک های ضد تانک تاو هستند طراحی و ساخته شده است. موشک های تاو که سابقه حضور آنها در ایران به پیش از انقلاب باز می گردد نتایج عملکردی درخشانی در 8 سال جنگ تحمیلی با احتمال اصابت به هدف بالغ بر 95 درصدی خود و شلیک از پرتابگرهای زمینی و بالگردهای کبری هوانیروز ارتش برجای گذاشتند و از اینرو متخصصان کشور در همان سال های جنگ برای ساخت آن دست به کار شدند.

 

وقایع جالبی توسط موشک تاو در درگیری با بالگردهای فرانسوی غزال(گازل) و هایند روسی(شوروی سابق) که در اختیار عراق بود ثبت شده است که شامل انهدام حداقل چهار فروند از آنها بوده و حتی در یک مورد سروان امیریان از افسران نیروی زمینی ارتش با پرتابگر تاو با شلیک از روی سطح موفق به انهدام یک بالگرد عراقی که حامل تعداد زیادی از افسران زبده دشمن بوده شده است.

به گزارش مشرق، شاید چنین وقایعی مبنایی برای استفاده از نمونه ایرانی این موشک برای توسعه یک سلاح ضد بالگرد شده باشد اما یکسان بودن بخش های زیادی از این سلاح و پرتابگر آن با نمونه های ضد زره قبلی قطعاً به کاهش چشمگیر زمان و هزینه در فرایندهای طراحی، ساخت، آزمایش و تولید انبوه و بکارگیری منجر شده است. به این ترتیب هر چند تفاوت هایی در پرتابگر های توفان و قائم دیده می شود اما احتمالاً پرتابگرهای زمینی و هوایی فعلی با تغییرات اندکی که مربوط به سامانه مسافت یابی، هدفگیری و هدایت می شود برای موشک جدید قابل استفاده هستند.

قائم به عنوان یک موشک نیمه سنگین دارای توانایی انهدام اهداف کم سرعت و حرکت کننده در ارتفاع پایین، خصوصاً بالگردهای مجهز به سطوح مقاوم زرهی است که ممکن است این توانمندی را از سلف خود، توفان به ارث برده باشد. نحوه هدایت این موشک به جای فرمان به خط دید و انتقال دستورات از طریق سیم متصل به انتهای موشک در توفان از نوع هدایت لیزری برگزیده شده است که در بین روش هایی که محدودیت برد و مانور موشک هدایت سیمی را از میان برمی دارند، روش مقاوم تری نسبت به اختلالات ایجاد شده از سوی دشمن است ضمن اینکه دقت بسیار بالایی نیز در اصابت به هدف دارد.

 

البته استفاده از موشک های ضد زره برای مأموریت ضد بالگرد امر عجیبی نبوده و نمونه های خارجی آن نیز در تانک هایی نظیر تی-72 استفاده می شود. در ایران نیز موشک تندر با برد 4000 متر که از لوله کالیبر 125 میلیمتری تانک تی-72 شلیک می گردد قابلیت استفاده بر ضد اهداف پروازی کم سرعت و ارتفاع پایین را دارد اما قائم در مقایسه با آن از توانایی عملیاتی بالاتری با توجه به گستردگی استفاده از موشک های تاو و توفان در ادوات زمینی و هوایی ایران برخوردار است.

با توجه به شباهت و نزدیکی ابعاد و شکل فیزیکی موشک های قائم و توفان می توان گفت طول این موشک با توجه به داشتن دو خروجی مشابه خروجی های پیشرانه اصلی در نزدیکی سر موشک باید کمی بیشتر از توفان(نمونه پایه) بوده و در حدود 120 سانتیمتر، وزن آن بالغ بر 18 تا 20 کیلوگرم و قطر آن 150 میلیمتر باشد.

بیشینه برد توفان به 3850 متر می رسد که در مورد قائم با توجه به حذف سامانه های قدیمی، برداشته شدن محدودیت طول سیم ارسال فرامین و احتمالاً تقویت پیشران، بردی بیش از این مقدار تخمین زده می شود. البته در صورت شلیک از بالگرد در حال حرکت این برد بیشتر نیز می شود و باید توجه داشت تولید انبوه این موشک خود نشان دهنده کارایی مناسب این موشک از نظر برد در مقابل تجهیزات دشمن است در غیر این صورت اساساً ساخت این سلاح منطقی نبوده و بی فایده می شود، بنابراین قائم از نظر برد هم باید قابلیت مطلوبی داشته باشد.

برای مقایسه موشک قائم با موشک های دوش پرتاب باید گفت این موشک ها با توجه به سرعت حدود 510 تا 680 متر بر ثانیه ای(1.5 تا 2 ماخ) خود توانایی بالاتر از حد نیاز برای انهدام اهداف کم سرعت و توانایی کمتر از حد مورد نیاز برای انهدام بالگردهای مجهز به زره دارند از اینرو برای رفع نیاز به سلاحی بینابین، موشکی مانند قائم که با توجه به مقایسه با توفان بایستی سرعتی بالاتر از 310 متر بر ثانیه داشته باشد مناسب است.

با توجه به اهمیت بالگردها به خصوص انواع تهاجمی در تقویت توان نیروی بکارگیرنده و تضعیف نیروی مقابل بکارگیری چنین سلاح هایی با قابلیت ویژه ضدبالگرد موجب افزایش توانمندی دفاعی نیروهای زمینی کشور حتی در صورت پشتیبانی کمتر از سوی واحدهای هوایی می شود.